Spoordieren : Happy zandhagedis
Wil je een blije zandhagedis, dan geef je hem zand met structuurrijke vegetatie: een stuk heide bijvoorbeeld. Zoals langs het spoor tussen Maarn en Driebergen. Heerlijk, vindt de hagedis! Dit Europees beschermde diertje ligt daar maandenlang lekker ondergronds te slapen en legt er vervolgens z’n eieren. Maar wat te doen als er voor werkzaamheden gegraven moet worden?
Tijd als grootste vijand
Langs het spoor tussen Maarn en Driebergen moet een onderstation gebouwd worden. Dat is nodig om voldoende tractie energie te leveren op het spoor. Maar ProRail kon er niet zomaar aan de slag. De zandgrond tussen het spoor en de A12 is namelijk nogal populair bij de zandhagedis. Bij de werkzaamheden moet er zwaar materieel langs het spoor heen en weer rijden en in de grond gegraven worden. En we weten allemaal dat zowel hagedissen als eitjes daar niet zo goed tegen kunnen.
Tijd was de grootste vijand in dit project. Want als de hagedis het zand uit z’n oogjes wrijft na de winterslaap, gaat ‘ie op zoek naar een partner. En voor je het weet liggen er weer eitjes in het zand. Het wegvangen van de hagedis kan dus alleen tussen half april en begin juni.
Schuif je langzaam op je knieën naar de hagedis toe, dan kun je hem rustig vangen.
Kilometerslang scherm
“Eerst moest het gebied voor de hagedis ongeschikt gemaakt worden”, legt ecoloog Tom van den Hove van Ekoza uit. “Dit dier houdt van zand met structuurrijke vegetatie, oftewel met hier en daar een struikje of heide. Is het helemaal kaal, dan valt de zandhagedis teveel op en daar houdt ‘ie niet van.” Maaien dus. Naast het spoor ontstond een kale zandvlakte. Daar omheen werd een kilometerslang scherm neergezet. “’t Is maar een laag zeiltje, maar de hagedis heeft er geen grip op. Wat het gebied ontvlucht is, kan dus niet meer terug.”
Op zoek
In het omschermde gebied legden Tom en zijn collega’s matjes neer. Hagedissen zijn namelijk koudbloedig en moeten opwarmen. Onder de matjes is het lekker warm en veilig. “Het idee was dat wij die matjes checken en de hagedissen daaronder zitten”, vertelt Tom. “Maar in werkelijkheid zitten ze er natuurlijk niet allemaal onder en moeten we ook op zoek.”
De mannetjes, die zie je wel. Want in het paringsseizoen trekken die hun mooiste pakkie aan: felgroen om een vrouwtje te scoren. Maar met hun getrainde oog spotten de ecologen ook de bruingekleurde vrouwtjes. Hagedissen vang je het best in de ochtend: dan is het nog koud en zijn ze sloom. Samen met zijn collega’s ving Tom maar liefst 44 zandhagedissen en één hazelworm. Dat is echt heel veel, vertelt de ecoloog. Vangen gaat met de hand. “Ze reageren op beweging. Schuif je langzaam op je knieën naar de hagedis toe, dan kun je hem rustig vangen. Je moet wel heel erg oppassen met die staart: die kan de hagedis laten vallen als je ‘m eraan vastpakt.” Op het lichaam of de kop mikken dus. En zit de zandhagedis eenmaal op je hand, dan blijft ‘ie als een volleerd fotomodel zitten.
Wat zit er in de grond?
Waar ProRail de grond in moet, doen we áltijd eerst een bureauonderzoek, vertelt projectmanager Machteld van Gent. “Moeten we rekening houden met bodemvervuiling of archeologische aspecten? Kunnen er oude bommen liggen of staat er beschermde flora of fauna?” Hier was het bingo op de fauna-kaart: de zandhagedis én de hazelworm wonen op de Utrechtse Heuvelrug.
In zo’n geval vraagt ProRail een ecologisch adviesbureau om verder onderzoek. Ecologen gaan er voor ons op uit. Treffen ze het beschermde dier aan, dan vragen we om een plan met maatregelen. Dat plan dient ProRail in bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en gaat die akkoord, dan krijgen we een ontheffingsvergunning.
Aan de slag
Inmiddels zijn alle zwangere zandhagedisvrouwtjes weg. Van Gent: “De ecoloog heeft het gebied vrijgegeven. Het ecologisch bureau schrijft daar een memo over en dan kan de aannemer aan de slag. Die aannemer stelt weer een ecologisch toezichthouder aan om tijdens de werkzaamheden vinger aan de pols te houden."