Bouwmeesters in de wolken met Utrecht Centraal

XL-stations

Eind negentiger jaren van de vorige eeuw werd besloten nieuwe XL-stations te ontwikkelen. Ze werden Nieuwe Sleutelprojecten gedoopt, NSP's in het kort. Hoogwaardige OV-terminals die de bereikbaarheid en stedelijke kwaliteit moesten gaan verbeteren. Utrecht Centraal is na Rotterdam Centraal, Arnhem Centraal, Den Haag Centraal en Breda, de vijfde van de zes. Amsterdam Zuid volgt nog.

Trendbreuk

"Terug is de grandeur die in de 19e eeuw vanzelfsprekend was. Het aangename gevoel voor een reiziger om aan te komen in een significant gebouw, omgeven met allerlei comfort en functies in de nabije omgeving", zo schrijven de spoorbouwmeester en rijksbouwmeester in het recent verschenen essay 'De Nieuwe Sleutelprojecten, op weg naar 2030'. "In onwaarschijnlijk korte tijd heeft het reizen per trein en dus ook de vormgeving van de stations een flinke metamorfose ondergaan. Er is een trendbreuk veroorzaakt."

Wie of wat zijn deze bouwmeesters?

Voor wie het niet weet: Nederland heeft een spoorbouwmeester (Bert Dirrix) en een rijksbouwmeester (Floris Alkemade). Bureau Spoorbouwmeester is een onafhankelijk adviserend orgaan voor ontwerp en vormgevingsopgaven binnen de spoorsector. De Rijksbouwmeester adviseert gevraagd en ongevraagd over de architectuur en de stedelijke omgeving van het rijksvastgoed. De rijksbouwmeester heeft als adviseur van het Rijk een onafhankelijke positie.

Kwaliteit in stationsgebied

"De stations die nu een voor een worden opgeleverd staan niet alleen symbool voor een enorme grote bouwopgave en noodzakelijke groei van het station, maar vooral ook voor een belangrijke kwaliteitsslag in het openbaar vervoer en de ontwikkeling van stationsgebieden", zeggen de bouwmeesters daarover.

Leercurve ProRail en NS

De ontwikkeling van de nieuwe sleutelprojecten hebben volgens hen ook een leercurve laten zien voor ProRail en NS. "Nu vijf van de zes NSP’s zijn voltooid, wordt duidelijk dat er een enorme kwaliteitsslag is gemaakt, dat de reiziger van deur tot deur wordt ‘verwend’ met snelheid, comfort, services en design. Wachten is niet langer een straf in een omgeving waar het verblijf minstens zo belangrijk is geworden als vertrek of aankomst. In dat opzicht hebben NS en ProRail geleerd van de kwaliteit op luchthavens waar het de reiziger ook aan niets ontbreekt."

Kluwen ontward

Elk van deze iconische stations heeft zijn eigen verhaal. Utrecht Centraal is als drukste station en als middelpunt van het spoor in Nederland ook uniek. "De voetgangers kruisen op traverseniveau de infrabundel waar op maaiveldniveau treinen, bussen en trams op een rij parallel aan elkaar staan, gebroederlijk onder één dak. Daarmee is de kluwen aan infrastructuur op heldere manier ontrafeld terwijl alle modaliteiten op eenduidige en gelijkwaardige manier een plek hebben gekregen in de multimodale knoop."

Breuk gelijmd

Een belangrijke succesfactor voor het welslagen van de ontwikkeling van de OV-terminals is de innige samenwerking tussen alle partijen, zoals dat in Utrecht ook gebeurde. De rol van de gemeente en private partijen naast de spoorbedrijven zijn cruciaal gebleken, ook in Utrecht. "De omgeving van Utrecht Centraal gaat na jaren van slopen en bouwen samenhang vertonen met een betere balans tussen de oost- en westkant. Utrecht heeft in alle opzichten een schakelstation gekregen, met als belangrijkste verdienste dat het de breuk in de stad heeft gelijmd."

En nu verder

De bouwmeesters blikken natuurlijk ook vooruit. Zoals op het feit dat de omgeving van Utrecht Centraal nog niet klaar is en er nog veel werk ligt. Maar ook op de ontwikkeling van andere treinstations in navolging van de oplevering van vijf van de zes NSP's. "Als we met hetzelfde elan een slag weten te maken op middelgrote en kleinere stations", aldus Dirrix, "dan verzilveren we niet alleen de kwaliteit die nu in de NSP's gestoken is, maar verstevigen we ook het netwerk. Dan weten we ook op andere plekken het station weer een belangrijke rol te geven, midden in onze samenleving".