Interview : 'Niet oppoetsen maar behouden'
Aan de oostzijde van Amsterdam Centraal werken we aan de toekomst van het spoor: de vijf spoorbruggen bij de Oostertoegang worden vervangen na ruim een eeuw dienst. Tegelijk is er oog voor het verleden. Onlangs werd een plaquette van een van de bruggen, een tastbaar stukje spoorhistorie uit de bouwperiode 1915 - 1917, overgedragen aan het Spoorwegmuseum.
Vergeten detail
‘Kloos & Zonen Werkplaatsen’ staat op de zware gietijzeren plaquette. Het scheepsbouwbedrijf uit Kinderdijk bouwde destijds de brug. “Een vergeten detail”, aldus Peter-Paul de Winter, Hoofd Collecties van het Spoorwegmuseum. Volgens hem was de bouw van station Amsterdam meer dan een spoorproject. Het vond plaats aan het open havenfront, in een stad die vooral per boot bereikbaar was. De haven was niet blij met het station: de doorgang moest vrij blijven en de bruggen moesten open kunnen. “Zo’n originele plaquette is een waardevolle toevoeging aan onze collectie. Juist omdat de spoorhistorie veel breder is dan alleen treinen.”
140 jaar historie in de bodem
De gedenkplaat is een van drie die nog op de oude bruggen zitten. “Deze komt van brug 4, de tweede vanaf de IJ-zijde”, legt ProRail-projectmanager Luuk van Hengstum uit. Na de plaatsing van de eerste nieuwe spoorbrug in april is nu begonnen met de bouw van deze tweede stalen brug. De noodzaak voor vervanging is groot. Het aantal reizigers op Amsterdam Centraal groeit naar verwachting van 200.000 naar 275.000 per dag in 2030. Dat vraagt om meer ruimte voor zowel reizigers als treinen.
“We vervangen daarom de vijf spoorbruggen één voor één, samen met aanpassingen aan de spoorinfra: wissels verdwijnen, sporen worden vernieuwd en extra seinen geplaatst.” Zo kunnen treinen korter achter elkaar het station binnenrijden en ontstaat ook meer ruimte voor goederenvervoer. Elke brugvervanging duurt ongeveer anderhalf jaar. “Die planning kent wel de nodige uitdagingen”, voegt hij toe. “Er zit 140 jaar historie in de bodem: kabelkokers, extra funderingen en andere verrassingen die niet altijd netjes op tekening staan.”
Deze brug heeft meer dan 100 jaar treinbelasting doorstaan en is daarmee uniek
Flinke puzzel
De vervanging van twee spoorbruggen bij de Kattenburgerstraat is ook onderdeel van het project. Ze voldoen aan de norm, maar veroorzaken geluidsoverlast voor omwonenden. Luuk licht toe dat de nieuwe bruggen stiller zijn. “De bouw is echter technisch en logistiek complex. We bevestigen de spoorstaven direct op het dek, wat precisie vereist. Ook is het lastig om de brugdelen, die ergens anders worden gebouwd, op die locatie te krijgen. Eenmaal daar moet een speciale kraan ze plaatsen. Vanwege een ondergrondse 150 kV-kabel kunnen we daar niet zomaar een zware kraan neerzetten. Daarnaast moet alles strak worden afgestemd met gemeentelijke projecten om verkeerschaos te voorkomen. Dat is dus een flinke puzzel.”
Vermoeiing
Brug 4 was de oudste nog actieve spoorbrug in het hoofdnet van Nederland. “Hij heeft meer dan honderd jaar treinbelasting doorstaan en is daarmee uniek”, vertelt Luuk. Om de levensduur van vergelijkbare bruggen mogelijk te verlengen, en vervanging beter te kunnen spreiden, onderzoeken we het staal op vermoeiing. “Dat is het fenomeen waarbij materiaal bezwijkt onder langdurige belasting. We hebben daarvoor stukken uit het staal gehaald om te begrijpen hoe vermoeiing werkt bij dit type brug en materiaal.”
De plaquette benadrukt de historische waarde van de oude bruggen. Peter-Paul noemt het een mooi voorbeeld van de IJzeren Eeuw, waarin ingenieurs indrukwekkende projecten realiseerden. “De spoorbruggen bij Amsterdam Centraal passen naadloos in dat rijtje.” Voorlopig ligt de plaquette in het depot van het Spoorwegmuseum, waar hij uiteindelijk een vaste plek krijgt en het verhaal tot zijn recht komt. “We hangen hem op zoals hij eraf is gekomen,” besluit Peter-Paul, “niet oppoetsen, maar behouden.”