Veelgestelde vraag: Hoe ontstond ProRail
Nieuws
In 1839 werd de eerste spoorlijn in Nederland van Haarlem naar Amsterdam aangelegd. Particuliere ondernemingen legden de spoorlijnen aan en verzorgden de exploitatie. Omdat al snel bleek dat de aanleg en exploitatie door de particuliere bedrijven niet rendabel was ving de Staat de financiële risico’s op. Dit was geen bevredigende situatie en daarom werd in 1921 een regeling getroffen tussen de Staat en de spoorwegen (de Hollandse Stoomtrein Maatschappij en de Staats Spoorwegen) voor het ‘op doeltreffende en economische wijze exploiteren van alle nog door de Staat aan te leggen spoorwegen’. In ruil daarvoor kreeg de Staat een meerderheidsbelang en de bevoegdheid om directeuren en commissarissen te benoemen.
In 1938 werd een wet van kracht, waarmee de oude partijen werden opgeheven en de NV Nederlandse Spoorwegen werd opgericht. In 1995 werd als gevolg van nieuwe EU-richtlijnen de exploitatie van NV NS gesplitst in een vervoerstaak en een beheertaak. Die verzelfstandiging van de werkmaatschappijen van NV NS begon met de Europese richtlijn 91/440, waarin de boekhoudkundige scheiding tussen het beheer van de spoorweginfrastructuur en de exploitatie van de vervoersdiensten werd voorgeschreven. In 1995 werd een nieuwe concernstructuur van NS voorgesteld en werden de taak- en marktsector gescheiden. De taaksector zou gaan bestaan uit:
• NS Railinfrabeheer BV, voor aanleg, beheer en instandhouding;
• Railned BV, voor capaciteitsmanagement, capaciteitsplanning en spoorwegveiligheid;
• NS Verkeersleiding BV, voor de regeling en beheersing van het spoorverkeer.
NS Railinfratrust BV (NS RIT BV) werd de houdstermaatschappij van de drie werkmaatschappijen.
In 2001 was sprake van acute problemen op het spoor. De punctualiteit was onvoldoende, er was een gebrek aan treinen en personeel, een hoog ziekteverzuim en er waren heel veel storingen. Dit leidde tot de “herbezinningsbrief”. Daarin werd primair gekozen voor duidelijkheid, rust en herstel voor de spoorsector. Om die duidelijkheid en rust te creëren zijn de zijn drie taakorganisaties Railned BV, Railinfrabeheer BV en Railverkeersleiding BV met ingang van 1 januari 2005 samengevoegd in één organisatie, ProRail. Er is bewust voor een privaatrechtelijke organisatie gekozen en niet voor een ZBO-vorm, omdat volgens de toen heersende opvatting juist een privaatrechtelijke organisatie de samenwerking in de sector zou bevorderen. Daarnaast zou er een private markt ontstaan voor het beheer van het spoor in Nederland.
In 2005 leidde de herbezinning tot het verlenen van de eerste beheerconcessie voor het beheer en onderhoud van de hoofdspoorweginfrastructuur aan de BV ProRail, de juridische fusie van de Railinfrabeheer, Railned en Railverkeersleiding. De spoorwegveiligheidstaak van Railned werd ondergebracht bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT).
Toen eind 2008 de Spoorwegwet werd geëvalueerd was de belangrijkste conclusie dat de gekozen ordening goed aansloot bij de Europese regelgeving en beleidsontwikkelingen.
In de nieuwe beheerconcessie, die per 1 januari 2015 inging, is heeft ProRail voor de tweede maal de beheerconcessie voor de hoofdspoorweginfrastructuur verleend gekregen voor een periode van tien jaar. ProRail is daarin gepositioneerd als de publieke uitvoeringsorganisatie op het spoor voor infrastructuur, verkeersleiding en capaciteitsverdeling. Ook nu is ervoor gekozen om ProRail een privaatrechtelijke organisatie te laten blijven, omdat dit een betere sturing en een nauwere samenwerking tussen (voornamelijk) NS, overige vervoerders en ProRail mogelijk maakte. De verplichting tot een nauwere samenwerking is geland in zowel de beheerconcessie ProRail 2015-2025 als in de vervoersconcessie NS 2015-2025. In de Lange Termijn Spooragenda (LTSA) worden die samenwerking en de focus op de reiziger verder vorm gegeven.